• Điện ảnh vị nghệ thuật: Trường hợp của 1917

Cha Mendes giải thích rằng, đã từng là một người lính trẻ trong Thế chiến thứ nhất, ông nội Alfred vẫn có thể nhớ như in những chiến hào lầy lội nhớp nháp khủng khiếp. Sau ngần ấy năm, ông vẫn cảm thấy thúc ép phải cố gắng làm cho mình sạch sẽ.

1917 theo chân hai người lính Anh, do hai diễn viên tương đối mới George MacKay (phải) và Dean-Charles Chapman thủ vai, khi họ cố gắng băng qua đất địch để truyền tin ngăn lại một cuộc tấn công chắc chắn sẽ kết thúc trong thảm họa

“Tôi nhớ lúc đó tôi rất sốc, rằng 70 năm sau, ông vẫn không thể nào quên,” Mendes, 54 tuổi, nói vào một buổi chiều gần đây ở Los Angeles. “Và tới tận bây giờ vẫn vậy.”

Bộ phim mới của Mendes, sử thi Thế chiến thứ nhất 1917, dành tặng ông nội mình và hàng triệu người như ông đã chiến đấu trong cuộc đại chiến đó, cả những người đã chết và những người không bao giờ có thể gột rửa ký ức. Ra rạp chọn lọc vào Giáng sinh ở Mỹ, đúng ngay trung tâm mùa giải, trước khi phát hành đại trà vào tháng 1, bộ phim theo chân hai người lính Anh, do hai diễn viên tương đối mới George MacKay và Dean-Charles Chapman thủ vai, khi họ cố gắng băng qua đất địch để truyền tin ngăn lại một cuộc tấn công chắc chắn sẽ kết thúc trong thảm họa.

Cả về phong cách lẫn cốt cách, 1917 có lẽ là canh bạc táo bạo nhất với Mendes, đã thực hiện bộ phim điện ảnh đầu tay cách đây 20 năm với American Beauty, thắng năm giải Oscar bao gồm phim hay nhất và đạo diễn xuất sắc nhất, và gần đây nhất đạo diễn hai phim James Bond là Skyfall và Spectre. Được làm trông như được quay một “đúp” duy nhất, không cắt, 1917 cố gắng phủi bụi một chương trong lịch sử xa xôi với hầu hết người xem phim, kể câu chuyện phổ quát về sự hy sinh và chủ nghĩa anh hùng qua trải nghiệm của hai người lính dũng cảm trong một nhiệm vụ chết người.

Mendes nói: “Đây không phải là một bài học lịch sử hay ‘liều thuốc đắng đả tật’. Bạn đang cố gắng nói lên một sự thật lớn hơn. Đó là khi con người bị đẩy đến giới hạn tuyệt đối là lúc bạn bắt đầu hiểu thêm một chút về trải nghiệm làm người: kề cận cái chết, không biết liệu bạn có bao giờ gặp lại gia đình mình không, để bạn của mình chết trong vòng tay của bạn là thế nào.”

“Tôi làm bộ phim này cho một lượng khán giả lớn nhất có thể, không phải để cho những người hiểu lịch sử xem,” Mendes nói. “Đây không phải là một bài học lịch sử hay ‘liều thuốc đắng đả tật’. Bạn đang cố gắng nói lên một sự thật lớn hơn. Đó là khi con người bị đẩy đến giới hạn tuyệt đối là lúc bạn bắt đầu hiểu thêm một chút về trải nghiệm làm người: kề cận cái chết, không biết liệu bạn có bao giờ gặp lại gia đình mình không, chứng kiến bạn mình chết trong vòng tay của bạn là thế nào.”

Với ngân sách sản xuất 90 triệu đôla và sức mạnh tiếp thị của Universal Pictures đằng sau, 1917 đang hướng tới con đường tương tự bộ phim Thế chiến II của Christopher Nolan, Dunkirk, trở thành một thành công bất ngờ ở phòng vé năm 2017, kiếm được 525 triệu đôla toàn thế giới và lấy đề cử phim hay nhất.

“Tôi và Sam đều là những người hâm mộ cuồng nhiệt Dunkirk,” Pippa Harris, đối tác sản xuất của Mendes, nói. “Sam đã nghĩ đến việc làm bộ phim này nhiều năm rồi. Nhưng biết rằng có khán giả ngoài kia cho một bộ phim chiến tranh sâu sắc, ly kỳ nhưng cũng có điều gì đó để nói đã cho chúng tôi có lòng tin.”

Mendes làm phim 1917 dành tặng ông nội mình và hàng triệu người như ông đã chiến đấu trong cuộc Đại chiến đó, cả những người đã chết và những người không bao giờ có thể gột rửa ký ức

Tuy Dunkirk là bộ phim mới nhất trong chuỗi dài những phim thành công của Hollywood về Thế chiến II, 1917 vạch lộ trình đơn độc hơn. Chiến tranh thế giới thứ nhất phủ một cái bóng nhỏ hơn đáng kể trong văn hóa Mỹ so với Thế chiến II, đã cướp đi sinh mạng lính Mỹ nhiều gấp bốn lần. Mãi từ những năm 1930 đến nay, chỉ có một số phim tương đối ít ỏi về cuộc Đại chiến này — Paths of Glory năm 1957, Gallipoli năm 1981, War Horse năm 2011 — thành công lớn với khán giả.

Đối với các nhà làm phim, Chiến tranh thế giới thứ nhất còn đặt ra những khó khăn cụ thể về mặt kịch tính, từ việc thiếu một kẻ thù rõ ràng như Đức Quốc xã cho đến bản chất của cuộc chiến.

“Đây là một cuộc chiến tranh tê liệt và nó rất tĩnh tại,” biên kịch Krysty Wilson-Cairns nói, đồng viết kịch bản 1917 với Mendes. “Đó là ba năm chìm trong bùn cách kẻ thù 300 thước Anh. Có bùn, có chiến hào, có máu — và đại loại vậy.”

Được làm trông như được quay một “đúp” duy nhất, không cắt, 1917 cố gắng phủi bụi một chương trong lịch sử xa xôi với hầu hết người xem phim, kể câu chuyện phổ quát về sự hy sinh và chủ nghĩa anh hùng qua trải nghiệm của hai người lính dũng cảm trong một nhiệm vụ chết người

Trong những câu chuyện mà ông nội Alfred đã kể về việc mang tin băng qua vùng đất không người ở mặt trận phía Tây, Mendes đã nhìn ra cách làm khác đi cho một bộ phim về Thế chiến thứ nhất. Kể câu chuyện từ góc nhìn, nhật ký và thư từ của nhân vật, Mendes và Wilson-Cairns đã phác thảo một kịch bản rồi đưa đi chào khắp các hãng phim lớn.

Mendes biết rằng ở Hollywood không thích mạo hiểm ngày nay, một bộ phim lịch sử quy mô lớn bối cảnh cách đây hơn một thế kỷ, không có diễn viên người Mỹ, không có sự chú ý đã được bán trước rồi, và không có tiềm năng làm phim chuỗi chắc chắn không hề dễ. “Chúng ta đang ở cái chỗ kỳ lạ này, nơi các bộ phim có giá hoặc 250 triệu đôla hoặc 20 triệu đôla trở xuống — và những bộ phim như thế này và những bộ phim mà tôi đã làm trước đây, ngoại trừ phim Bond, thực sự không được làm,” Mendes nói.

Thêm nữa phim chiến tranh thường không được coi là hấp dẫn đối với phụ nữ và thường không thể làm ăn mạnh ở nước ngoài và việc chào hàng khó khăn hơn nhiều. Nhưng Steven Spielberg — người đã sản xuất American Beauty và Road to Perdition cho Mendes, và làm phim Chiến tranh thế giới thứ nhất của riêng ông, War Horse năm 2011 — nhìn thấy tiềm năng của bộ phim, và Amblin Partners của ông đã ký hợp đồng để thực hiện.

Benedict Cumberbatch trong một cảnh phim

“Steven nói, ‘Phim này sẽ hiệu quả — anh phải làm nó theo cách anh muốn và cứ làm đi,’” Mendes nói. “Không có áp lực ‘Anh phải chọn diễn viên ngôi sao.’” Ông cười lặng lẽ. “Có thời điểm họ nói, hơi lo lắng, ‘Nếu có một vài gương mặt nhận biết được trong phim thì tốt, để cho khán giả thoải mái ấy mà.’” (Colin Firth, Benedict Cumberbatch và Mark Strong được chọn vào các tướng lĩnh vai phụ. Cựu binh Game of Thrones Richard Madden và đột phá của Fleabag, Andrew Scott cũng xuất hiện.)

Xây dựng một bộ phim sẽ thể hiện như một cảnh quay duy nhất, không cắt, thời gian thực đòi hỏi lập kế hoạch và biên đạo chính xác cho Mendes, nhà quay phim Roger Deakins và dàn diễn viên cùng đoàn làm phim. “Rất ít cảnh dưới năm phút,” Mendes nói. “Tôi nghĩ có lúc chúng tôi đã đạt đến 10 phút, khá dài. Có một cảnh tám phút mà chúng tôi phải quay 56 lần. Đó là những khoảnh khắc bạn cứ nghĩ, ‘Ôi, Chúa ơi. Sao tôi lại làm vậy với chính mình chứ?’”

Bất chấp áp lực phải ở tuyến đầu và là trung tâm trong bộ phim lớn đầu tiên của mình, MacKay đã nhanh chóng học được cách điều hướng hành động cheo leo nguy hiểm. “Tất cả những kỹ thuật đó đã trở thành trí nhớ cơ bắp hơn bất cứ thứ gì,” nam diễn viên nói, anh từng có vai phụ trong bộ phim truyền hình Captain Fantastic năm 2016. “Tất nhiên, có một số cảnh còn chừng 30 giây cuối, khẩu súng trường tuột khỏi vai bạn và hỏng hết phần còn lại. Nhưng chúng ta đều là con người và tất cả chúng tôi đều có những khoảnh khắc đó, vì vậy khi chuyện đó xảy ra tất cả chúng tôi đều hiểu.”

Xây dựng một bộ phim sẽ thể hiện như một cảnh quay duy nhất, không cắt, thời gian thực đòi hỏi lập kế hoạch và biên đạo chính xác cho Mendes, nhà quay phim Roger Deakins và dàn diễn viên cùng đoàn làm phim

Đối với Mendes, mục tiêu không phải là làm cho khán giả mê mẩn với hình thức táo bạo của bộ phim mà là mang đến trải nghiệm điện ảnh chân thực, hấp dẫn. “Tôi không muốn có cảm giác phô trương hoặc cường điệu,” ông nói. “Chúng tôi quyết định không bao giờ muốn máy quay nhìn qua lỗ khóa hoặc đi theo đường đạn đang di chuyển hoặc vội vàng vượt tường hay bay cao 2.000 bộ trên không. Tôi không muốn máy quay thu hút sự chú ý vào chính nó.”

Mendes biết rằng đối với khán giả thì 1917 “là một nhiệm vụ khác xa so với một phim Bond chẳng hạn. Sẽ không có nhân vật hành động hay liên quan đến trò chơi video. Sẽ không có phần tiếp theo ‘1918’.”

Việc bộ phim có kiếm được những lời khen ngợi của giới phê bình hay thu hoạch các giải thưởng cuối năm không chỉ là thứ yếu đối với Mendes. (“Từ trước American Beauty tôi đã không đọc các bài bình phim rồi,” ông nói.) Cuối cùng, tất cả những gì ông hy vọng là người xem phim sẽ mạo hiểm với câu chuyện dành vài tiếng đống hồ giải cứu những con người như ông nội của ông ra khỏi tông màu nâu đỏ của những quyển sách lịch sử và đưa họ lên màn ảnh rộng cùng với các siêu anh hùng và các nhân vật Star Wars.

Sam Mendes (giữa) trên trường quay 1917. Tất cả những gì ông hy vọng khi làm bộ phim này đó là người xem phim sẽ mạo hiểm với câu chuyện dành vài tiếng đống hồ giải cứu những con người như ông nội của ông ra khỏi tông màu nâu đỏ của những quyển sách lịch sử và đưa họ lên màn ảnh rộng cùng với các siêu anh hùng và các nhân vật Star Wars

“Không nhiều người trong chúng ta có thứ sức đẩy này... vượt khó, nhưng tôi nghĩ rằng đối với những ai trong chúng ta có sức đẩy đó, thì quan trọng là chúng ta làm,” Mendes nói. “Bạn biết đấy, chúng ta đã xây dựng những cung điện này cho chính mình. Chúng rất thoải mái, âm thanh tuyệt khó tin, bạn đã có màn hình cực đại và đủ thứ sinh động trên đời: IMAX, Dolby Vision, Dolby Atmos. Hãy sử dụng những thứ tuyệt chết đi được ấy.”